Soorten genetische overerving

Ziekten van genetische oorsprong ontstaan door de aanwezigheid van veranderingen of mutaties in het DNA. In het algemeen kunnen deze mutaties spontaan bij een individu optreden (de novo mutatie), of in de kiembaan voorkomen en op het nageslacht worden overgedragen. Onder de laatste vinden we:

• Autosomaal dominante overerving of AD: een ziekte wordt geacht volgens dit patroon te worden overgeërfd wanneer het veranderde gen dominant is over het normale gen en één kopie van de mutatie voldoende is om de ziekte te manifesteren. Bovendien houdt autosomaal zijn in dat de verandering wordt aangetroffen in een van de 22 niet-geslachtschromosomen of autosomen, en dat zonen en dochters er in gelijke mate door kunnen worden getroffen. In deze gevallen komen de aangetaste personen gewoonlijk in alle generaties van de familie voor en in het algemeen is de kans dat elke zoon/dochter de pathologie erft 50%.
• Autosomaal recessieve overerving of AR: dit type overerving doet zich voor wanneer het normale gen overheerst op het gemuteerde gen, zodat er twee kopieën van het veranderde gen nodig zijn om de symptomen te laten optreden. Aangezien het van autosomale oorsprong is, bevindt het veranderde gen zich op een van de 22 niet-geslachtschromosomen of autosomen, en kan het in gelijke mate door zonen en dochters worden geërfd. Dit type ziekte komt meestal niet in alle generaties van een familie voor en beide ouders moeten drager zijn van het gemuteerde gen. In deze gevallen, en in het algemeen, is de kans om de ziekte te erven 25%, met 50% kans om asymptomatisch drager te zijn en 25% kans om het gemuteerde allel niet te dragen.
• X-gebonden dominante overerving: dit type overerving treedt op wanneer het veranderde gen zich op het X geslachtschromosoom bevindt en het gemuteerde gen overheerst op het normale gen. Vrouwtjes dragen twee X-chromosomen, terwijl mannetjes er maar één hebben. Aangezien vrouwen een kopie van dit chromosoom erven van zowel de vader als de moeder (mannen erven hun kopie van het X-chromosoom alleen van hun moeder), hebben zij over het algemeen meer last van dit type ziekte. Als de moeder de ziekte heeft, hebben haar kinderen evenveel kans om de ziekte te erven, ongeacht het geslacht. Als het echter de vader is die wordt getroffen, zullen al zijn dochters ziek zijn, terwijl zijn zonen gezond zullen zijn.
• X-gebonden recessieve overerving: dit type overerving treedt op wanneer het veranderde gen zich op het X-chromosoom bevindt, maar het normale gen overheerst op het gemuteerde gen. Dit type ziekte komt veel vaker voor bij mannen omdat zij slechts één kopie van het X-chromosoom hebben en, als zij het gemuteerde allel erven, de ziekte zullen ontwikkelen, terwijl vrouwen die een gemuteerde kopie van het gen erven, drager zijn maar niet aan de ziekte zullen lijden omdat zij twee X-chromosomen hebben.
• Mitochondriale overerving: Het belangrijkste deel van het genetisch materiaal bevindt zich in de chromosomen in de celkern, maar een kleine hoeveelheid DNA bevindt zich in de mitochondriën, intracellulaire organellen die betrokken zijn bij de stofwisseling. Dit mitochondriaal DNA wordt doorgegeven in een karakteristiek overervingspatroon omdat mitochondriën alleen van de moeder worden geërfd. Hierdoor erven alle kinderen van een aangedane moeder de aandoening, maar niet de aangedane vader.

Naast de hierboven beschreven soorten overerving is er nog een belangrijk begrip waarmee rekening moet worden gehouden: penetrantie. Dit is het percentage personen met een specifiek genotype (DNA) dat het verwachte fenotype (symptomatologie) tot uitdrukking brengt. Men spreekt dus van volledige penetrantie wanneer 100% van de individuen het verwachte fenotype volgens hun genotype vertonen, en van onvolledige penetrantie wanneer dit percentage lager is, zodat niet alle individuen met een pathologisch genotype de ziekte vertonen.